Ndërgjegjësim – Parandalim – Mbështetje

Kanceri i gjirit është një tumor malinj, që zhvillohet në qelizat e gjoksit. Zakonisht shfaqet te gjendrat e qumështit dhe te strukturat si tubuj që transportojnë qumështin drejt kokës së gjirit. Kanceri i gjirit mund të prekë si femrat, ashtu dhe meshkujt por më së shumti prek femrat.

Fakte

Zbulimi i kancerit të gjirit daton shekuj më parë, në Egjiptin e lashtë, rreth 1600 p.K.

Sot, njihen shumë të dhëna dhe karakteristika mbi këtë sëmundje, çka e bën më të lehtë diagnostikimin dhe trajtimin.

Studime të shumta janë kryer për të njohur shkaqet, zhvillimin dhe stadet e sëmundjes, me qëllim përmirësimin e trajtimeve dhe rritjen e përfitimeve për pacientin.

Kanceri i gjirit është një ndër më të shpeshtët dhe kanceri më i zakonshëm te femrat në mbarë botën. Në vitin 2020 rreth 11.7% e rasteve të rinj me kancer ishin me kancer gjiri.

Popullata të ndryshme, që jetojnë në zona të ndryshme kanë prevalencë të ndryshme për këtë sëmundje. Kjo ndikohet dhe nga stili i jetesës, mënyra e jetesës, faktorët gjenetikë dhe aksesi për një shërbim shëndetësor cilësor etj.

Faktorët e riskut

Faktorët e mëposhtëm janë vërtetuar me studime si faktorë që kur ekzistojnë te një femër rrisin probabilitetin për t’u prekur nga kanceri i gjirit. Nëse keni 1 ose më shumë nga faktorët e mëposhtëm, kjo nuk do të thotë se do të prekeni nga kjo sëmundje gjatë jetës suaj.

• Gjinia – femrat preken shumë më tepër se meshkujt.
• Mosha – me rritjen e moshës, si edhe për shumë sëmundje të tjera, rritet rreziku për t’u prekur nga kanceri i gjirit (2 nga 3 raste janë te pacientët mbi 55 vjeç).
• Gjenetika – Rreth 5-10% e rasteve janë të shkaktuara nga gjene jonormale të trashëguara nga prindi te fëmija.
• Historia familjare – femrat me histori të kancerit të gjirit ose ovareve në familje, (veçanërisht në të afërm si motra, nëna, vajza) kanë rrezik më të lartë të zhvillimit të sëmundjes.
• Histori personale të kancerit të gjirit – një grua e diagnostikuar më parë me kancer gjiri ka 3-4 herë më shumë gjasa të zhvillojë një kancer të ri në gjirin tjetër ose në një pjesë të ndryshme të të njëjtit gji.
• Ekspozimi ndaj rrezatimit – ekzpozimi ndaj rrezatimit në gjoks para moshës 30 vjeç rrit rrezikun e zhvillimit të kancerit të gjirit gjatë jetës.
• Mbipesha – gratë që vuajnë nga mbipesha dhe obeziteti kanë rrezik më të lartë për t’u prekur nga kanceri i gjirit, krahasuar me gratë me peshë normale, sidomos pas menopauzës.
• Ushqyerja me gji – mund të ulë rrezikun e kancerit të gjirit veçanërisht nëse ushqeni me gji për më shumë se një vit.
• Madhësia e gjirit – femrat me gjoks të një mase të madhe kanë më shumë mundësi për t’u prekur nga kanceri i gjirit.
• Cilki menstrual – femrat që kanë pasur cilkin e parë menstrual para moshës 12 vjeç dhe/ose fillim të menopauzës pas moshës 55 vjeç kanë rrezik më të lartë për të zhvilluar kancer gjiri.
• Shtatzënia – femrat që kanë pasur shtatzëninë e parë pas moshës 30 vjeç dhe femrat që nuk kanë pasur asnjë shtatzëni gjatë jetës janë më të prirura pë t’u prekur nga kanceri i gjirit.
• Terapitë hormonale – terapitë zëvendësuese hormonale që përdoren gjatë dhe pas menopauzës rrisin rrezikun për kancer gjiri.
• Konsumi i alkoolit dhe duhanit rrit gjithashtu rrezikun e prekjes nga kanceri i gjirit.

Diagnostikimi i hershëm

Zbulimi i mënyrave dhe metodave të reja të diagnostikimit, ndërgjegjësimi i popullsisë, fushata të ndryshme që ngrenë alarmin për këtë sëmundje, informimi dhe edukimi kanë çuar në diagnostikimin e hershëm dhe si rrjedhojë trajtim me rezultate më të suksesshme.

Ekzaminimi i hershëm është baza në luftën kundër kancerit të gjirit.

Kemi dy lloje ekzaminimesh: vetë ekzaminimi dhe ekzaminimi te mjeku specialist.

Vetë-ekzaminimi

Vetë-ekzaminimi është shumë i rëndësishëm pasi askush nuk ju njeh më mirë seç njihni ju veten.

Ja disa hapa të thjeshtë për vetë-ekzaminimin e gjirit në shtëpi:

• Hapi 1 Qëndroni para pasqyrës me duart e vendosura në ije, me shpatullat drejt dhe vështroni me vëmëndje. Vëreni nëse gjinjtë kanë madhësinë, formën dhe ngjyrën e tyre të zakonshme dhe nëse kanë formë të barabartë, pa shtrembërim apo enjtje të dukshme.

Nëse vini re ndonjë  nga shenjat e mëposhtme duhet t’ia bëni të ditura mjekut tuaj:

1. Enjtje dhe skuqje të lëkurës;
2. Ndryshim të formës së thithkave. (një thithkë që ka ndryshuar pozicion ose një thithkë e shtyrë nga brenda në vend që të dalë jashtë).

• ·Hapi 2 Qendroni para pasqyrës me duart e ngritura lart dhe ekzaminoni gjinjtë, duke kërkuar për të njëjtat ndryshime si më sipër.  
• Hapi 3 Kërkoni për shenja të rrjedhjes së gjirit. Ndërsa jeni në pasqyrë, shikoni për ndonjë shenjë të lëngut që del nga një ose të dy thithkat (kjo mund të jetë një lëng ose gjak i holluar me ujë, qumësht etj).  
• Hapi 4 Shtrihuni dhe kontrolloni gjoksin me prekje, për gunga, pjesë të ngritura gjendra apo anomali të tjera. Përdorni dorën e djathtë për të ekzaminuar gjoksin e majtë dhe më pas dorën e majtë për gjoksin të djathtë. Ushtroni një prekje të lehtë, mesatare e me pas të fortë dhe të ngadaltë me mollëzat e gishtave, duke bërë lëvizje rrethore. Prekni gradualisht të gjithë gjoksin nga lart poshtë, nga njëra anë në tjetrën. Mund të filloni nga thithka, duke lëvizur në rrathë gjithnjë e më të mëdhenj, derisa të arrini skajin e jashtëm të gjirit, ose mund të lëvizni gishtat lart e poshtë vertikalisht, në rreshta.

Ekzaminimi te mjeku specialist

Krahas vetë-ekzaminimit, të gjitha femrat duhet të kryejnë kontrolle periodike të vazhdueshme te mjeku specialist, të paktën një herë në vit.

Përveç kontrolleve periodike, mjekut specialist duhet t’i drejtoheni në çdo kohë, në rast se konstatoni një nga shenjat e mëposhtme:

• Praninë e një gjendre në gjoks ose në sqetull.
• Rrjedhje lëngu nga koka e gjoksit (sidomos nëse ka edhe gjak).
• Ndryshime në masën dhe/ose formën e gjoksit.
• Ndryshime në lëkurën e gjoksit (skuqje ose irritim).
• Dhimbje të vazhdueshme në gjoks.

Ekzaminimi te mjeku mund të jetë:

• Konsulta Gjatë konsultës mjeku specialist bisedon me ju, bën pyetje dhe ju informon. Më pas ekzaminon gjirin tuaj, nepërmjet prekjes, duke kërkuar për ndryshime apo anomali të mundshme.
• Ekoja e gjirit  Është ekzaminim me ultra tinguj që siguron imazhe të strukturës dhe indeve të gjirit. Është ekzaminimi më i shpeshtë për diagnostikimin e anomalive në gji, Ekografia mund të kryhet në çdo moshë, është një ekzaminim i sigurt dhe pa rrezatim.
• Mamografia është një metodë diagnostikimi që përdor rrezet X, për të përftuar imazhe të strukturës së gjirit. Protokolle të ndryshme tregojnë se kur dhe sa shpesh duhet të bëhet mamografia, bazuar në moshën e individit dhe faktorët e rrezikut.

Diagnostikimi i hershëm rrit shanset për rezultate më të kënaqshme (kohë më e shkurtër trajtimi, medikamente më pak agresive etj). Avantazhet që sjell diagnostikimi i hershëm:

1. Shkallë e lartë për mbijetesë: Kur kanceri i gjirit diagnostikohet herët, përpara se të shpërndahet në pjesë të tjera të trupit, shanset për sukses në trajtim janë shumë të larta.
2. Trajtim më pak agresiv: Kanceri i gjirit në stad të hershëm kërkon trajtim më pak agresiv dhe që zgjat më pak në kohë. Kjo nënkupton më pak ndërhyrje kirurgjikale, më pak seanca kemioterapie ose radioterapie dhe një rrezik më të ulët për komplikacione.
3. Ruajtje e gjoksit: Diagnostikimi në stad fillestar mundëson ruajtjen e masës dhe formës së gjoksit.
4. Cilësi më e mirë jetese: Trajtimet më pak agresive mundësojnë një jetesë më të mirë. Efektet anësore janë më të pakta.
5. Kosto më të ulëta trajtimi: Trajtimi në stad të hershëm është më pak i kushtueshëm dhe më i përballueshëm financiarisht.
6. Dëm emocional më i vogël: Diagnostikimi i hershëm nënkupton më shumë shpresa dhe shkallë më të lartë shërimi. Kjo ka një impakt pozitiv në gjendjen emocionale të pacientit dhe të afërmve të tij.
7. Mundësi kurimi: Nëse kemi të bëjmë me diagnostikim të hershëm ekziston mundësia e zhdukjes përfundimtare të kancerit të gjirit, gjë që me diagnostikimin e vonshëm nuk ndodh.

Me qëllim që të diagnostikoheni herët duhet të kryheni rregullisht vetë-ekzaminime të shpeshta, eko dhe mamografi.

Këshillohuni me një mjek specialist sa herë që shihni ndonjë ndryshim në gjoksin tuaj.

TRAJTIMI

Trajtimi është i ndryshëm në stade të ndryshme të sëmundjes. Mosha, gjendja shëndetësore dhe shumë faktorë të tjerë ndikojnë në vendosjen e terapisë. Në disa raste mund të kërkohet dhe kombinim terapish për rezultate sa më të kënaqshme.

Ndërhyrjet kirurgjikale:

• Lumpectomy: Nënkupton që hiqet vetëm tumori dhe një pjesë e vogël e indeve që e rrethojnë. Nuk hiqet gjoksi.
• Mastectomy: Kjo proçedurë nënkupton heqjen e të gjithë gjoksit.  Në disa raste mund të bëhet dhe mastectomy e pjesshme.
• Sentinel Lymph Node Biopsy: Gjatë ndërhyrjes kirurgjikale, ekzaminohen limfonodujt që gjenden afër gjoksit, për të përcaktuar nëse sëmundja është përhapur dhe në sistemin limfatik.
• Axillary Lymph Nodes Dissection: Në rastet kur kemi përhapje të sëmundjes në limfonoduj, mund të nevojitet heqja e tyre.

Terapia me rrezatim:

Terapia me rreze përdoret zakonisht mbasi është kryer ndërhyrja kirurgjikale me qëllim që të largohen qelizat tumorale të ngelura. Në disa raste mund të aplikohet dhe përpara ndërhyrjes.

Kemioterapia:

Nënkupton marrjen e një sërë mjekimeve që synojnë të ndalojnë rritjen e qelizave tumorale ose ti eleminojnë ato. Rekomandohet në rastin kur ka metastaza.

Terapia hormonale:

Përdoret në rastin e kancerit të gjirit me receptorë pozitivë për hormonet. Bllokon efektet e estrogjenit në qelizat kancerogjene dhe ul nivelet e estrogjenit në organizëm.

Terapia “target” (e drejtuar):

Përdoret për të sulmuar proteina ose molekula të tjera që ndihmojnë në rritjen e qelizave kancerogjene.

Imunoterapia:

Shton përgjigjen imunitare të organizmit. Nxit organizmin të njohë dhe të luftojë qelizat e huaja.

Terapia ndihmëse:

Ndihmon në parandalimin e rikthimit të sëmundjes.

Terapia Neo-ndihmëse:

Terapi që jepet para ndërhyrjeve pasi ndihmon në shkrirjen e tumorit.

Provat klinike:

Provat klinike mundësojnë një rol kyc në trajtimin e kancerit të gjirit. Ato vënë në dispozicion terapi të reja eksperimentale për pacientët.

Trajtimi paliativ:

Synon të përmirësojë cilësinë e jetës të pacientëve të diagnostikuar me kancer gjiri të avancuar.

Terapi komplementare dhe alternative:

Në disa raste, individë specifikë mund të praktikojnë joga, akupunturën apo dhe të bëjnë ndryshime në dietën ushqimore, me qëllim që të menaxhojnë më mirë efektet anësore. Këshillohuni gjithmonë me mjekun specialist përpara se të bëni ndryshime që ndikojnë në stilin tuaj të jetesës.

Mite

• Nëse nuk kam histori në familje me kancer gjiri, atëherë as unë nuk do kem as unë.
• Mbajtja e recipetave shkakton kancer gjiri.
• Mbajtja e telefonit në gjoks mund të shkaktojë kancer gjiri.
• Mamografitë e kryera njëherë në vit garantojnë që sëmundja do kapet në stadin fillestar.
• Nëse keni një dietë ushqimore të larmishme, nëse kryesni aktivitet fizik dhe nuk konsumoni alkool nuk do prekeni asnjëherë nga kanceri I gjirit.
• Konsumimi i sasive të tepërta të sheqerit shkakton kancer gjiri.

Ndoshta mund t’ju interesojnë edhe artikujt e mëposhtëm:

Vizitë te gjinekologu – pyetje të sikletshme

Kolesterol i lartë në gjak- si ta trajtojmë nëpërmjet dietës ushqimore